Đọc "HOA GIẤU MẶT" - thơ 3 câu của Mai Văn Phấn (Bài bình của Nguyễn Khôi)

Nhà thơ Nguyễn Khôi gửi Emai cho chúng tôi bài viết về  tập thơ “Hao giấu mặt” - tập thơ thể ba dòng của nhà thơ Mai Văn Phấn. Một bài viết khá “sâu sắc và tính tế” (Mai Văn Phấn). Hóa ra không phải chỉ riêng những thành viên CLB Haikư Việt Hà Nội chúng ta việt hóa thể thơ cực ngắn này của người Nhật, mà các nhà thơ tên tuổi như Vương Trọng, Nguyễn Anh Nông, Mai Văn Phấn cũng đã lặng lẽ sáng tác, cho ra đời những tập như: “Lững thững xanh” (Nguyễn Anh Nông), “Hoa giấu mặt” (Mai Văn Phấn)... “Lững thững xanh” của Nguyễn Anh Nông trên giao diện Haikư Việt đã có lần giới thiệu.

Để chào mừng buổi sinh hoạt vào ngày 26 tháng 5 sắp tới, HKVHN  trân trọng giới thiệu bài viết của nhà thơ Nguyễn Khôi.

Xin cảm ơn nhà thơ Nguyễn Khôi.

          Bìa một tập thơ 

        Đọc "HOA GIẤU MẶT" - thơ 3 câu của Mai Văn Phấn    

                                                 (Tặng : Tô Ngọc Thạch)

                                      -------------------

Mai Văn Phấn sau chặng đường dài (1995-2010) dấn thân vào việc "cách tân thơ" (với trên 300 bài thơ Hậu hiện đại) đã để lại những dấu ấn nghệ thuật "có một không hai, với sự cải cách đa phong cách và thuyết phục nhất của thơ Việt đầu thế kỷ 21" (theo Đỗ Quyên).

 Tháng 5 này, Mai văn Phấn vừa in tập "Hoa giấu mặt" với 99x2=198 bài đoản thi "thơ 3 câu"...đây là một thể thơ "Haiku Việt"- hiện mới có một số Nhà thơ ta làm thể nghiệm- mà nguồn gốc là thơ Haiku Nhật Bản, một thứ đoản thi với 17 âm tiết gắn với thiên nhiên 4 mùa bằng các Quí ngữ riêng cho mỗi mùa trong năm, kiểu như "đáy đĩa mùa đi nhịp hải hà" của thơ Nguyễn xuân Sanh hồi trước 1945.

Haiku cực ngắn nhưng tải được cả tinh tuý hồn thơ của xứ Phù Tang xưa :

        Wochi kochi ni

        Taki no oto kiku

        Wakaba kana

dịch : Gần xa đâu đây

         Tiếng thác nước chảy

         Lá non tràn đầy.

Trong "Hoa giấu mặt", ở Mai Văn Phấn, ta cũng gặp tâm hồn đồng điệu:

       

         Hừng đông

         Miệng chim non

         Hớp những đám mây

                 (ngày mới)

Số bài đủ 17 âm tiết :

        

          Anh là đám cỏ lan ra lối đi

          Em đi hài đỏ

          Giẫm lên anh phải không ?

                  (kiếp trước)

         

          Hoa Hoàng yến lan ra mép nước

          Cơn gió không dám gần

          Cây trút lá xuống vực

                  (con mắt nghiêng-bài 3)

         

          Vẽ cung tên ngoài ngõ trừ quỷ dữ

          Đêm cuối năm

          Bậc cửa lao xao lá khô.

                   (có kẻ mách lẻo)

Khá dồi dào các bài dùng "quí ngữ" :

           -Xuân : Tiếng chim ríu rít

                       Khói hương

                       Chỉ nhớ cầu lá non

                    (giờ tụng niệm)

           -Hạ :    Gió

                      thổi từ đâu

                      dâng hương sen nơi này

                     (đỉnh núi cao)

            -Thu :   Bóc trái hồng

                       Vừa chín

                       Sợ người thỉnh chuông

                      (Thu đầy)

             -Đông : Đắp chăn

                        Sót lại đám lá

                         Run rẩy ngoài cửa sổ

                         (Trời rét)

   Thơ Haiku Nhật xưa coi trọng"cảm xúc 4 mùa" rất ý vị, xa xôi và đượm chất tịch lặng của  Thiền. Thơ 3 câu của Mai Văn Phấn tuy cũng lấy cảm xúc từ thiên nhiên, nhưng đã kheó phả  những rung động rất hiện sinh  theo lối hậu hiện đại gắn với cội nguồn truyền thống. Qua những vần thơ, ta thấy hồn thơ Mai Văn Phấn nóng bỏng hiện thực (đầy tính ẩn dụ-  phúng dụ thời thế, ý tại ngôn ngoại...) :

       

   Lặng lẽ rửa mặt

   bờ bãi

   Cò vạc bay xao xác

       (sáng sớm ở quê ngoại)- chắc không phải  Tiên Lãng ?

    Chưa chắc cha  đã dùng

     Con vẫn gửi

    Mũ và cây gậy này

        (Hóa vàng)- đang xảy ra ngập ngụa khắp nơi.

   Nơi con chuột sập bẫy

   Suốt đêm

    Không con nào qua

        (Bí ẩn)- để sợ mãi  "tai nạn nghề nghiệp" ở Vườn Bùi xưa.

    Không thể tin

     Đám mây say đắm hôm qua

    Đang làm mình ướt

         (nghĩ trong mưa)-để nhớ thời bao cấp ?

 Để sáng tác thơ Haiku Việt (3 câu),cũng là một sự đổi mới thi pháp thì người làm thơ phải có "tài" (vận dụng-sáng tạo,Việt hóa kiểu thơ gốc Nhật),đồng thời phải có" chí" (kể cả Thi ngôn chí)...với Mai Văn Phấn qua 15 năm Cách tân thơ (bằng đời Nàng Kiều) có thể nói là có "đủ" tiêu chí này, nhưng vượt trên tất cả là phải có  cái Hồn Quê ? ở đây Thi sĩ đã lồng rất khéo cái tư tưởng triết lý  một  cách kín đáo, tế nhị vào các câu thơ rất kiệm lời, không sa đà "thôi xao" kiểu "phu chữ", đã xây dựng được những hình tượng thơ đẹp , ý mới, tứ lạ :

     Váy đỏ

     Em dạo quanh cây Phượng

     chưa hé nụ

               (Tháng giêng)

     Thu mình trên ghế

      Vẽ bầu trời

      không có chỗ cho mây

                      (Tôi)

          

      Con Diệc

     Lò mò trong tiếng mõ

      tưởng tượng

                        (Phật tính) V.v...

Cứ như thế, cứ như thế...thơ 3 câu của Mai Văn Phấn là thả con chữ vào trời xanh...cứ như chàng Họa sĩ nơi đồng quê với vài nét chấm phá tạo ra những bức tranh ( đời) có đủ tình-cảnh-sự nơi Thi sĩ đang sống và đi qua...Cái sáng tạo và đóng góp của Mai Văn Phấn ở mảng thơ 3 câu hôm nay là anh đã khéo lồng những ý  tưởng (tâm tư tình cảm) vào trò chơi chữ nghĩa với ngôn ngữ thơ tinh luyện  cùng với sự gieo vần, gối âm tạo thành  nhạc điệu tự nhiên của chim trời,mây gió, hoa lá cỏ cây cùng gót hài đỏ, tiếng mõ, tiếng chuông chùa của bờ bãi đồng quê gieo những âm vang khi bay bổng, khi trầm lắng trong lòng người đọc  . Thơ 3 câu Mai Văn Phấn ra đời đúng lúc thơ đang khủng hoảng (hệ quả của bùng nổ thông  tin, của thời "ra ngõ là gặp Nhà  thơ" ,lạm phát thơ vô tội vạ., chạy theo hình thức, coi nhẹ nội dung tư tưởng,..)  anh đã mở một lối đi riêng, rộng thoáng mà vẫn cao  sang lịch lãm giữa cái thế gian đang đầy  "mây xám /biển đen / cá ngoi mặt nước" nhưng "con cá ấy đã  lớn" và "quẫy vào biển sóng", đó là:

      Đêm mơ cá quẫy

      Tiếng ao vỡ

      Tự do bơi

thật như đời Thi nhân tự do sáng tác cho thơ chắp cánh bay đến những chân trời mới lạ của "Hoa giấu  mặt"- thơ Mai Văn Phấn là thế mà...

           Góc thành nam Hà Nội , 23-5-2012

                        Nguyễn Khôi

======================

haixuanhxh giới thiệu